Langetermijneffecten van acromegalie op botten en gewrichten (artikel)

Gewrichtsklachten

In 2007 en 2010 is in het LUMC uitgebreid onderzoek gedaan naar de locatie en de aard van de gewrichtsklachten van acromegaliepatiënten, en naar het beloop van de klachten in de tijd. In totaal hebben meer dan 130 patiënten meegedaan, waarvan het grootste deel reeds behandeld is voor acromegalie. Met behulp van vragenlijsten, reumatologisch gewrichtsonderzoek en röntgenfoto’s werden de gewrichten in kaart gebracht. Ter vergelijking hebben ook gezonde controlepersonen meegedaan.

Hieronder geven wij de resultaten weer van een aantal van onze vraagstellingen.

Hoe vaak bestaan er gewrichtsklachten na behandeling voor acromegalie?

Gewrichtsklachten komen veel voor, bij acromegalie, maar zoals verwacht ook bij controlepersonen met dezelfde leeftijd en geslacht. Gewrichtspijn en -stijfheid komen voor bij 72% van de acromegaliepatiënten, voornamelijk in de rug en handen. Dit is 2 tot 4 maal zo vaak als bij mensen die geen acromegalie hebben.

Hoe vaak bestaat er 'klinische artrose' na behandeling voor acromegalie?

Er bestaan verschillende soorten gewrichtsaandoeningen. Gewrichtsontsteking is reuma; artritis en gewrichtsslijtage is artrose. De term ‘klinische artrose’ is een manier om klachten en gewrichtsafwijkingen te omschrijven zonder röntgenfoto’s. Klinische artrose wordt gedefinieerd als pijn en/of stijfheid van de gewrichten in de meeste dagen van de afgelopen maand. Daarnaast worden bevindingen van het lichamelijk onderzoek in deze definitie opgenomen, zoals zwellingen of standveranderingen van de gewrichten, krakend geluid bij bewegen van de knie. 63% van de acromegalie patiënten had klinische artrose, vooral in de wervelkolom en handen.

Hoe vaak bestaat er 'radiologische artrose' na behandeling voor acromegalie?

Kenmerken van radiologische artrose zijn osteofyten (botuitsteeksels) en gewrichtsspleetversmalling door kraakbeenverlies in het gewricht. Er zijn verschillende scoringssystemen die de ernst van de slijtage van gewrichten kunnen vaststellen.

Ongeveer 80% van de patiënten vertoonde op de röntgenfoto’s kenmerken van artrose in minimaal 2 grote gewrichten. Radiologische artrose kwam even vaak voor bij mannen als bij vrouwen. Daarnaast zagen we een specifiek beeld van artrose op de röntgenfoto’s, met veel botuitsteeksels en verdikt kraakbeen, anders dan bij artrose in de algemene bevolking. Het lijkt erop dat GH en IGF-1 voornamelijk betrokken zijn bij botgroei en juist beschermend werken op kraakbeenverlies. Overigens: het is van belang u te realiseren dat afwijkingen op röntgenfoto’s niet zonder meer samengaan met klachten.  Iemand kan veel pijn kan hebben in een normaal uitziend gewricht, of juist geen klachten van een beschadigd gewricht.

Welke factoren beïnvloeden de mate en ernst van artrose bij patiënten met acromegalie?

De ernst van de gewrichtsafwijkingen op de röntgenfoto lijkt samen te hangen met de ernst van de acromegalie, gemeten aan de hand van de hoogte van het IGF-1, ten tijde van het stellen van de diagnose. Huidige GH en IGF-1 spiegels waren niet duidelijk gerelateerd aan gewrichtsklachten.

Hebben gewrichtsklachten effect op de kwaliteit van leven (KvL)?

Artrose heeft bij acromegalie patiënten een belangrijke impact op de KvL. Uit de vragenlijsten kwam naar voren dat patiënten met gewrichtsklachten gemiddeld lager scoorden dan controlepersonen op het gebied van lichamelijk en sociaal functioneren. 

Veranderen gewrichtsafwijkingen in de tijd?

Bij 58 acromegalie patiënten hebben we het gewrichtsonderzoek en de röntgenfoto’s na 2 1/5 jaar herhaald. Meer dan 70% van de patiënten vertoonde een verslechtering van de radiologische artrose. Risicofactoren voor verslechtering waren: een hogere leeftijd, ernstige radiologische afwijkingen op eerdere foto’s en verhoogde GH/IGF-1 activiteit. Daarnaast zagen we gemiddeld ook een toename van gewrichtsklachten in de loop der tijd, vooral meer functionele beperkingen. 

Vervolgonderzoek

Toekomstige studies richten zich vooral op het gewrichtskraakbeen van acromegalie patiënten. We proberen met behulp van een MRI scan van de knie een beter beeld te krijgen van de effecten van GH overschot op het gewricht, het bot en de kraakbeenkwaliteit. Met een MRI scan wordt een zeer gedetailleerde foto van het gewricht gemaakt, welke we kunnen vergelijken met controles, of binnen acromegalie patiënten voor en na behandeling. Daarnaast willen wij door middel van onderzoek van kraakbeenbiopten van patiënten die geopereerd moeten worden aan een nieuwe knie of heup meer inzicht krijgen in de aard van de gewrichtsproblemen bij patiënten met acromegalie.

Wij zullen de gewrichtsproblemen bij acromegalie patiënten ook in de toekomst blijven volgen en onderzoeken welke factoren bepalend zijn voor verbetering of verslechtering. Op deze manier proberen we adviezen te formuleren voor acromegalie patiënten met gewrichtsklachten.

Mw. Drs. Kim Claessen, verbonden aan de afdeling Endocrinologie van het LUMC.