Recht in de spreekkamer: Wat is nodig voor een goede behandelkeuze? (artikel)

Informatieplicht

De arts of zorgverlener is daarom verplicht de informatie te verstrekken die de patiënt nodig heeft om een weloverwogen beslissing te nemen over een voorgestelde behandeling. Deze informatie dient te worden verstrekt op een zo begrijpelijk en volledig mogelijke wijze. Zo moet het doel van een behandeling of onderzoek duidelijk zijn, evenals de mogelijke gevolgen en de vooruitzichten ervan. Daarnaast moet er informatie worden verstrekt over andere methoden van onderzoek of behandeling, de risico’s en de bijwerkingen. Verder is het van belang dat patiënten op de hoogte worden gebracht van het bestaan van een patiëntenorganisatie en behoort de zorgverlener te luisteren en te reageren. Een gestelde diagnose kan immers méér vragen oproepen.

Toestemmingsvereiste

Alleen wanneer de patiënt volledig en juist geïnformeerd is, kan hij een weloverwogen beslissing nemen en toestemming geven voor een behandeling. De basisregel is daarom dat zonder toestemming van de patiënt niet mag worden overgegaan tot behandeling. Het informed-consentprincipe is een afdwingbaar recht en bevat een waarborg voor de patiënt. Zonder de juiste informatie geen toestemming. Wordt er toch behandeld en leidt het tot schade? Dan kan de zorgverlener aansprakelijk worden gesteld. Is er sprake is van een experimentele behandeling? Dan geldt hiervoor een verzwaarde informatieplicht.

Overigens mag toestemming worden verondersteld wanneer een behandeling niet ingrijpend van aard is, zoals het meten van de bloeddruk, of wanneer de patiënt niet in staat is toestemming te geven, bijvoorbeeld bij bewusteloosheid. Minderjarigen mogen vanaf zestien jaar zelf beslissen als zij wilsbekwaam zijn. Voor jongeren tot zestien jaar oefenen de ouders of wettelijk vertegenwoordigers bepaalde zeggenschap uit met betrekking tot het verlenen van toestemming.

Het goed naleven van de rechten en plichten rondom informed consent draagt ook bij aan een goede communicatie en vertrouwen tussen patiënt en zorgverlener.

Extra informatieplicht

Met de invoering van de Wet Kwaliteit, Klachten en Geschillen Zorg (Wkkgz) in januari 2016 is de informatieplicht voor zorgverleners uitgebreid. Dit houdt in dat de patiënt onder andere geïnformeerd moet worden over tarieven, de kwaliteit van de zorg en de ervaringen van andere patiënten. In de Wkkgz is bovendien vastgelegd dat, wanneer er een fout is gemaakt – bijvoorbeeld tijdens een operatie – de zorgaanbieder de patiënt hiervan op de hoogte brengt en dit met hem bespreekt. Hiervan moet verslag worden gedaan in het patiëntendossier.

Wetgeving en patiëntenrechten

De Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (Wgbo) geldt sinds 1 april 1995. Deze wet versterkt en verduidelijkt de positie van patiënten en houdt rekening met de eigen verantwoordelijkheid van de zorgverlener. De rechtsbeginselen zoals het zelfbeschikkingsrecht en autonomie vormen de uitgangspunten van de patiëntenrechten en kennen al een lange geschiedenis. De Wgbo vormt het juridische kader van de relatie tussen zorgverlener en patiënt en regelt een aantal patiëntenrechten, zoals de informatieplicht en het toestemmingsvereiste.